مالیات به دوسته مستقیم و غیر مستقیم تقسیم میشود.

تعریف مالیات

مالیات نوعی از هزینه اجتماعی است که تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی در جامعه موظف هستند بخشی از درآمد و اموال خود را برای تامین هزینه های عمومی به دولت بپردازند.به نوعی میتوان گفت که بخشی از درآمدهای جامعه به دولت یا بخشی از سود فعالیت های اقتصادی است که نصیب دولت میگردد زیرا ابزار و امکانات دست یابی به درآمد و سودها را دولت فراهم ساخته است.

در باب مالیات سه قانون مهم وجود دارد که تمام منابع مالیاتی و تکالیف را در بردارد. قانون مالیات های مستقیم، قانون مالیات بر ارزش افزوده و قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان سه قانون اصلی کشور در خصوص مالیات است که خود تحت تاثیر مقررات و قوانین دیگری قرار دارد.

در پرداخت مالیات دو وزن حقوقی و اقتصادی برای متحمل شدن وجود دارد که وزن حقوقی یعنی شخصی که قانون او را موظف به پرداخت مالیات میداند و وزن اقتصادی یعنی کسی که از پول و سرمایه خود مالیات را پرداخت میکند که در مالیات مستقیم پرداخت کننده مالیات و کسی که قانونا موظف به پرداخت آن میباشد یک نفر است، در حالی که در مالیات غیر مستقیم اینگونه نمیباشد. مالیات مستقیم از آنجایی که از درآمد و دارایی افراد اخذ میشود ثابت است و قابل پیش بینی میباشد.

انواع مالیات مستقیم

1. مالیات بر درآمد
2. مالیات بر دارایی

مالیات بردرآمد

مالیات بردرآمد مالیاتی است که از درآمد افراد کسر میشود و یکی از رایج ترین مالیات های مستقیم است.

مالیات بر درآمد شامل 5 نوع میباشد:

1. مالیات بر درآمد املاک   
2. مالیات بر درآمد حقوق 
3. مالیات بر درآمد مشاغل
4. مالیات بردرآمد اشخاص حقوقی
5. مالیات بر درآمد اتفاقی 

مالیات بر درآمد املاک

این منبع مالیاتی از محل درآمد مودیان از املاک اخذ میشود که در بردارنده کلیه ابعاد درآمدی آن از اجاره تا فروش است که در این منبع مالیاتی مودیان پیرو اظهارنامه تسلیمی تا پایان تیر ماه به سازمان امور مالیاتی درآمد ابرازی خود را اعلام میکند و سپس وفق مقررات توسط ماموران مالیاتی حسابرسی میگردد.

مالیات بر درآمد حقوق

هرگاه یک شخصیت حقیقی برای شخص دیگر اعم از حقیقی یا حقوقی کار کند و در مقابل حقوق و درآمد دریافت کند مشمول مالیات بر درآمد حقوق میگردد که قسمت مهمی از درآمد های دولت را تشکیل میدهد. پرداخت این نوع از مالیات بر عهده کارفرمایان از جیب حقوق بگیران است به این صورت که قبل از اینکه حقوق شخص را بپردازند مالیات او را کسر میکنند، به حساب دولت و خزانه کل واریز مینمایند.

مالیات بر درآمد مشاغل

مالیاتی است که از درآمد اشخاص حقیقی اخذ میگرددو مالبیات بدست آمده از طریق فروش کالا خدمات و سایر درآمدهای مالیات دهندگان در این بخش قرار میگیرند. دارندگان مشاغل تا پایان خردا  ماه هرسال نسبت به سال قبل اقدام به ارسال اظهارنامه مالیاتی مینمایند و در آن گزارش های کلی خود را به سازمان داده و نسبت به درآمد ابرازی اقدام به پرداخت مالیات مینمایند.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

این مالیات در بر دارنده انواع شخصیت های حقوقی مانند شرکت ها و موسسات انتفاعی و غیر انتفاعی را در بردارد این منبع مالیات مانند مالیات مشاغل از محل فعالیت شغلی اخذ میگردد تنها این تفاوت وجود دارد که در این بخش مخاطب سازمان یک شخصیت حقوقی است.

مالیات بردرآمد اتفاقی   

مربوط به درآمد های مستمر و تکراری نیست بلکه به صورت اتفاقی به دست می آید که میزان مالیات و نحوه پرداخت آن هم بسته به نوع درآمد حاصله میتواند متفاوت باشد درآمدهایی مانند جایزه و معاملات بلاعوض مثل بخشش و جوایز و پاداش هایی که به فرد میرسد در این دسته قرار میگیرند.     

مالیات بر دارایی

 مالیات بر دارایی باعنوان مالیات بر ثروت شناخته میشود.

مالیات بر دارایی شامل 5 مورد میباشد:

1. مالیات بر ارث
2. مالیات بر تمبر
3. مالیات بر اراضی بایر
4. مالیات سالانه املاک
5. مالیات مستغلات مسکونی خالی از سکنه

مالیات بر ارث بیشترین ضریب مالیاتی را دارد. مالیات بر ارث شامل اموال متوفی پس از کسر بدهی ها و هزینه های کفن و دفن و واجبات شرعی در حدود متعارف می باشد. در واقع دولت از دارایی و ثروت در حال انتقال او مالیات میگیرد که میزان آن هم با توجه به قانون مالیات های مستقیم تعیین میشود که نسبت به اموال مختلف متفاوت میباشد.

مالیات بر حق تمبر مالیاتی است که از طریق الصاق و ابطال تمبر بر اسناد مدارک و برای به رسمیت شناختن آنها از مودی دریافت میشود.

مالیات غیر مستقیم

دسته دوم مالیات که مالیات غیر مستقیم نام دارد در بردارنده منابعی از مالیات است که به طور غیر مستقیم وصل میگردد به این صورت که این منبع مالیاتی نیز مانند مالیات دو ویژگی مهم دارد که دقیقا خلاف منابع ذیل مالیات مستقیم است، در این نوع از مالیات مودیان یا همان پرداخت کنندگان اصلی مالیات ارتباط مستقیم با سازمان نداشته و برای سازمان مشخص نمی باشند به طور مثال در مالیات ارزش افزوده که یکی از منابع مالیات های غیر مستقیم است دانشجویی که از یک فروشگاه یک کالای با ارزش افزوده تهیه مینماید درحالی که اصل مبلغ کالا به انضمام ارزش افزوده را پرداخت میکند اما دارای پرونده مالیاتی نیست و این مالیات را به سازمان نمی پردازد و از سوی دیگر در این منبع مالیاتی ارتباط مودی با سازمان با واسطه است درست مانند مثال گفته شده پرداخت کننده یک دانشجو است اما کسی که در نهایت این مالیات را کسر و ایصال مینماید صاحب فروشگاه یا زنجیره های قبل از آن است در حالی که پرداخت کننده اصلی تهیه کننده دانشجو بوده است.

بنابراین در این منبع مالیاتی در نهایت مالیات به سازمان توسط افرادی پرداخت میشوند که وفق قانون از جانب پرداخت کننده اصلی وظیفه دریافت و پرداخت مالیات به سازمان را دارند.

مالیات غیر مستقیم به دو دسته تقسیم بندی میشود :

1. مالیات بر واردات
2. مالیات بر مصرف و فروش

مالیات بر واردات

مالیاتی است که در آن کالاهای واردشده مالیات اخذ میگردد که متناسب با کالا نرخ آن متغییر میباشد.

مالیات بر  واردات دارای 4 شاخه  که به شرح ذیل میباشد :

1. حق گمرکی
2. حق ثبت
3. سود بازرگانی
4. واردات اتومبیل

مالیات بر مصرف و فروش

مالیات مصرف مصداق آن مالیات ارزش افزدوه بوده و مصرف کننده نهایی مودی پرداخت آن میباشد و مالیات بر فروش که مصداق آن مالیات فروش فرآورده های نفتی و سیگار میباشد که فروشنده آن ها مودی پرداخت قرار دارد.

مالیات بر مصرف و فروش دارای 3 شاخه میباشد:

1. درآمدهای نفتی
2. سیگار
3. ارزش افزوده

باب ها و ماده های قانون مالیات های مستقیم

قانون مالیات های مستقیم در 5 باب و 282 ماده قانونی نوشته شده است که عبارت اند از :

 باب اول اشخاص مشمول مالیات قانون مالياتهاي مستقيم- شامل 2 ماده قانونی

ماده 1 اشخاص زیر مشمول پرداخت مالیات مستقیم هستند:

• همه اشخاص حقوقی و حقیقی در خارج یا داخل کشور که در ایران دارای اموال یا املاک هستند
• همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم ایران که در داخل یا خارج کشور درآمدی کسب میکنند.
• همه اشخاص حقیقی ایرانی مقیم خارج برای درآمدی که در ایران کسب میکنند

ماده 2 اشخاص زیر معافیت از مالیات مستقثیم هستند:

• وزارتخانه ها و ادارات دولتی
• همه دستگاه هایی که دولت بودجه آن ها را تأمین میکنند
• شهرداری ها، بخشداری ها و دهیاری ها

 باب دوم مالیات بر دارائی قانون مالياتهاي مستقيم- شامل 49 ماده قانونی

•   فصل اول : مالیات سالانه املاک – شامل مواد قانونی 3 الی 9
•  فصل دوم : مالیات بر مستغلات مسکونی خالی – شامل مواد قانونی 10 الی 11
•  فصل سوم : مالیات بر اراضی بایر – شامل مواد قانونی 12 الی 16
•  فصل چهارم : مالیات برارث – شامل مواد قانونی 17 الی 43
•  فصل پنجم : حق تمبر – شامل مواد قانونی 44 الی 51

 باب سوم مالیات بردرآمد قانون مالياتهاي مستقيم- شامل 80 ماده قانونی

• فصل اول : مالیات بردرآمد املاک – شامل مواد قانونی 52 الی 80
• فصل دوم : مالیات بردرآمد کشاورزی – شامل مواد قانونی 81 الی 81
• فصل سوم : مالیات بر درآمد حقوق – شامل مواد قانونی 82 الی 92
• فصل چهارم : مالیات بردرآمد مشاغل – شامل مواد قانونی 93 الی 104
• فصل پنجم : مالیات بردرآمداشخاص حقوقی – شامل مواد قانونی 105 الی 118
• فصل ششم : مالیات درآمد اتفاقی – شامل مواد قانونی 119 الی 128
• فصل هفتم : مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف – شامل مواد قانونی 129 الی 131

باب چهارم در مقررات مختلفه قانون مالياتهاي مستقيم- شامل 87 ماده قانونی

• فصل اول : معافیت ها – شامل مواد قانونی 132 الی 146
• فصل دوم : هزینه های قابل قبول و استهلاک – شامل مواد قانونی 147 الی 151
• فصل سوم : قرائن و ضرایب مالیاتی – شامل مواد قانونی 152 الی 154
• فصل چهارم : مقررات عمومی – شامل مواد قانونی 155 الی 176
• فصل پنجم : وظایف مودیان – شامل مواد قانونی 177 الی 181
• فصل ششم : وظایف اشخاص ثالث – شامل مواد قانونی 182 الی 188
• فصل هفتم : تشویقات و جرائم مالیاتی – شامل مواد قانونی 189 الی 202
• فصل هشتم : ابلاغ – شامل مواد قانونی 203 الی 209
• فصل نهم : وصول مالیات – شامل مواد قانونی 210 الی 218

باب پنجم سازمان تشخیص و مراجع مالیاتی قانون مالياتهاي مستقيم- شامل 64 ماده قانونی

• فصل اول : مراجع تشخیص مالیات و وظایف و اختیارات آنها – شامل مواد قانونی 219 الی 235
• فصل دوم : ترتیب رسیدگی – شامل مواد قانونی 236 الی 243
• فصل سوم : مرجع حل اختلاف مالیاتی – شامل مواد قانونی 244 الی 251
• فصل چهارم : شورای عالی مالیاتی و وظایف واختیارات آن – شامل مواد قانونی 252 الی 259
• فصل پنجم : هیات عالی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن – شامل مواد قانونی 261 الی 262
• فصل ششم : دادستانی انتظامی مالیاتی و وظایف و اختیارات آن – شامل مواد قانونی 263 الی 282